Akran zorbalığı, bireyin kendisine kıyasla güç olarak daha aşağı olan bir başkasına, fiziksel olarak ya da sözlü olarak rahatsızlık verecek düzeyde uyguladığı güç içeren kasıtlı olarak ve süreklilik arz eden negatif müdahalesi olarak tanımlanmaktadır. Bu durum bir tür saldırganlık ve zarar verme hali olarak karşımıza çıkar. Akran zorbalığını ortaya çıkma biçimine göre farklı türlerde incelenir. Zorbalığı tanımak ve bunun ne olduğunun farkına varmak ise uygun müdahale için ilk adım olarak düşülebilir.
AKRAN ZORBALIĞININ TÜRLERİ
Fiziksel zorbalık: Fiziksel güce dayalı olan türdür. İtme, dürtme, tekmeleme, tükürme, vurma, ısırma, kulak çekme, tekme atma, çelme takma gibi bedensel müdahaleye şeklinde görülebildiği gibi zarar verici aletlerle saldırma ya da korkutma gibi davranışları da içerisinde barındırır.
Sözel zorbalık: Bu biçimde sözel olarak müdahale yer alır. Çocuğun konuşmasıyla, boy-kilo gibi fiziksel özellikleriyle ya da giysi-gözlük gibi dış görünüş özellikleriyle alay etme gibi davranışlar söz konusu olur. Bunun yanı sıra küçük düşürmek için lakaplar takma ya da kötü sözler kullanmayı içeren türdür.
Sosyal/duygusal zorbalık: Dışlama, sosyal ortamlara katılmasını engelleme şeklinde kişinin özgürlüğüne müdahale eden davranış biçimini barındırır. Oyunlara almama, görmezden gelme, konuşmama ya da başkalarının o kişiyle konuşmasına mani olma, diğerlerini mağdur olan çocuğa karşı kışkırtma ya da çocukla ilgili çeşitli yerlere çirkin yazılar yazma gibi davranışlar olarak da karşımıza çıkabilmektedir.
Cinsel zorbalık: Cinsel amaçlı dokunma, sarkıntılık yapma, cinsel çağrışımlı sözcükler kullanarak imalarda bulunma, başkalarının giysilerini kaldırma ya da çıkarma, hakkında cinsel içerikli söylentiler yayma vb. davranışları içerisinde barındıran türdür.
Eşyalara yönelik zorbalık: Nesneler üzerinden gerçekleştirilen bir tür saldırganlık gibi düşünülebilir. Eşya ya da yiyecekleri zorla alma, haraç alma, zorla bir şeyler ısmarlatma, okul eşyalarına zarar verme gibi saldırgan davranışlar da görülebilmektedir.
Siber zorbalıktır: Diğerlerinden daha farklı olarak daha dolaylı olarak görülebilen bir türdür. Sanal ortamlar üzerinden var olur. Çevrim içi kanallar yoluyla kendini koruma gücü olmayan bireylere uygulanan bir zorbalıktır. Başkasının kimliğine bürünme, sanal dışlama, iftira atma, bilgi çalma ve kötü yönde kullanma gibi saldırgan davranışları barındırır.
Neden Akran Zorbalığı Yapılır?
Çoğunlukla zorbalık yapan çocuklar, akran grupları tarafından kabul görmek, takdir almak ve onaylanmak için bu davranışları sergilemektedirler. Böylece güç gösterisi yapmış, kendini kanıtlamış olarak akran grubu içinde kendine bir yer bulacaktır. Bu nedenle zorba çocuklar kendi akran grupları tarafından yoğun kabul görürken, zarar gören çocuklar tarafından reddedilmektedir. Dolayısıyla zorba davranışların akranlar tarafından pekiştirilmekte olduğu söylenebilir. Zorba davranışlar sergileyen çocuklar için zorbalık yapan
bir akran grubuna ait olmak, onların bir üyesi olmak önemli olduğundan onları reddeden, zarar görmüş çocukların tavır ve tutumları pek bir anlam ifade etmemektedir.
Akran çatışması ve akran zorbalığını ayırt etmek önemlidir.
Akran çatışması ve akran zorbalığını ayırt etmek önemlidir. Çocukların yaşadığı her çatışma zorbalık değildir. Bazı ayırt edici unsurlar söz konusudur. Doğal süreç içerisinde yaşanan tartışma, uzlaşmazlık gibi durumlar dolayısıyla da ortaya çıkan akran çatışması bir zorbalık değildir. Ayırt etmek adına aşağıda yer alan başlıklar incelenebilir.
Doğal Süreçte Var olan Akran Çatışması
· Taraflar eşit güçtedir.
· Her zaman gerçekleşmez.
· Zarar boyutu ciddi değildir.
· Her iki tarafta da benzer duygulara yol açar.
· Amaç taşımayabilir.
· Sorunu çözmek adına taraflar arasında çaba söz konusudur.
Akran Zorbalığı
· Güçler arası dengesizlik vardır.
· Devamlılığı olan davranışlardır.
· Kasıtlı olarak yapılır.
· Mağdur, duygusal tepki gösterebilirken zorba tepkisizdir.
· Güç ya da kontrol elde etme amacı taşıyabilir.
· Sorun çözme adına yapılmaz, zarar verici niteliktedir.
Zorba davranışın sergilenmesinde etkili olan bazı faktörler vardır. Bunlar:
· Çocukların büyüdükleri ortamdaki refah durumu,
· Suç oranı,
· Ailenin sosyo-ekonomik düzeyi,
· Benzer davranışlar sergileyen bireylerin varlığıdır.
Bu unsurlar zorbalık davranışının ortaya çıkmasında tetikleyici, etken olabildiği gibi çıkmaması adına da önemli rol oynamaktadır.
Zorba davranışlarda kırılması gereken bir döngü söz konusudur. Bu döngü de en önemli unsur ve müdahale edilmesi gereken davranış, zorbalığı görmezden gelme halidir. Aksi taktirde zorbalık pekişmeye devam edecek ve zarar verici davranışlar sürecektir. Okullarda bu döngünün kırılmasında sınıf ve branş öğretmenlerinin, psikolojik danışman ve rehber öğretmenlerin, ailelerin katkıları oldukça önemlidir. Öte yandan zorbalığa sürekli maruz kalan ve baş etmek güçlük yaşayan çocukların, psikolojik bir destek alarak baş etme becerilerini güçlendirmek önemlidir.
AİLELER NELER YAPABİLİR?
Çocuğunuzun zorbalık yaptığını düşünüyorsanız…
Sakin ve net bir tavırla bunun onaylanmayan bir davranış olduğunu ifade edin. Bu davranışı neden yaptığı konusunda çocuğunuzu dinleyin ve uzun vade de çocuğun bu davranış dolayısıyla nasıl kayıplar yaşayacağının üstünde durun. Mağdur olan ile empati kurmasını sağlayarak onun davranışı sonucunda nasıl hissetmiş olabileceği ile ilgili mutlaka konuşun. Zorbalık davranışının gelişmesinde rol model olan aile üyesi ya da sosyal çevreden herhangi bir yakını varsa uyarın. Uygun davranışlarla ilgili örnek olun ve zorbalık karşıtı davranışlar edindirmeye çalışın. Bu konuda olumlu davranışlar geliştirdiğinde mutlaka takdir edin, olumlu davranışın pekişmesi için destekleyin.
Çocuğunuzun zorbalık mağduru olduğunu düşünüyorsanız…
Açık bir biçimde iletişim kurun ve onu anlamaya çalışırken güçlü tepkiler sergilememeye çalışın. Tartışmak yerine nerede ve nasıl olduğu ile ilgili bilgi almaya çalışın. Sakin kalıp anlamaya çalışın, duygularını fark edin böylelikle onun için de zor olan bir deneyimi daha kolay paylaşacaktır. Çocuğunuz mağduru olduğu zorba davranışı anlatmamanızı isterse, bunun zorbayı korumak anlamına geleceğini anlatın. Çocuğunuzu suçlamayın. Konu ile baş etmesi için ona destek olun, tek başına mücadele vermesi gerekmediğini anlatın. Sosyal destek ağlarını arttırmak arkadaşlık ilişkilerini güçlendirmek için destekleyin, cesaretlendirin.
Çocuğunuzun seyirici olan toplukluktan olduğunu düşünüyorsanuz…
Seyirci topluluğun davranışı önemli bir yer kaplar. Görmezden gelmenin davranışın sürmesine ayna tuttuğunu hatırlayın. Peki, neden seyirci kalan bir grup var? Aslında seyirci olan gruptaki çocuklar genellikle ne yapacaklarını bilmediklerinden ya da kalabalık insan topluluğundan elbet birinin yardım edeceği düşüncesine sahip olduklarından sorumluluk dağılması yaşayabilmektedirler. Bu nedenle seyirci kalabilmektedirler. En önemlerden bir diğeri de zorbalığın ne olduğunu ve yapılacakları çocuklara aktarırken;
· Engelleyici-durdurucu davranış ve tutumları,
· Uygun iletişim kurarak anlaşmayı,
· Çatışma yönetimini bireylere öğretmek fayda sağlayabilmektedir.
*Böyle durumlarda mutlaka zorba davranışın ortaya çıktığı kurum ile iş birliği kurun.