Dil, duygusal ve sosyal iletişimin en önemli birimlerinden biridir. Çocuklar önce konuşma dilini adım adım öğrenerek gereksinimleri karşılamak için dilden yararlanır. Sonra da, duygularını ve düşünceleri, bilgilerini aktarır; soru sorma, cevap verme gibi dil etkinlikleri ile dil gelişimlerini sürdürürler(Demirkıran Baytar, 2014).
Çocuğun dil edinme sürecinde dil gelişimini etkileyen bazı faktörler vardır. Bunlar; kalıtım, sağlık, zeka, sosyoekonomik durum, çevre, cinsiyet, aile ilişkileri, kardeşler, çocuğun bireysel özellikleridir (Tutkun, sf: 310).
Gecikmiş konuşma, beklenen sürede beklenen doğrulukla birlikte konuşmayı edinememiş çocuğun bir problemidir. Normal ya da zekâca üstün bir çok çocuk fiziksel olarak sağlıklı olmalarına ve işitme problemleri olmamalarına rağmen yukarıda belirtilen bazı faktörlerden dolayı konuşmada ortalamaya göre gecikmişlerdir.(Dağlı,1993).
Erken çocukluk döneminde dil gelişimi üzerine yapılan araştırmalar, çocuğun dil ve konuşma becerilerini nasıl ve ne zaman öğrendiği konusunda, ailesinin desteğinin olumlu etkisi olduğunu göstermektedir. Aile bireyleri arasındaki iletişim biçimi de çocuğun konuşmaları üzerinde etkili olmaktadır. Sevgiye dayalı iletişim dil gelişimini desteklerken dilin tartışma aracı olarak kullanıldığı ortamda çocuk konuşmak istemeyebilmektedir.
Laboratuvarda yapılan çok yönlü araştırmalar, ev ortamındaki oyunlar ve yapısal aktiviteler, annelerin çocuklarını yönlendirdikleri özel bir dilin var olduğunu göstermektedir (Engle, 1979).
Dil gelişiminde ilk yaşların büyük önemi vardır. Bu yaşlarda yapılan dil yanlışlıkları, ileriki yaşlarda kolay düzeltilemez. Çevrenin dil bakımından kusurlu olması, çocuğun zihin gelişimini, hem aşağı bir düzeyde tutar hem de onu yoksullaştırır(Demirkıran Baytar, 2014). Ebeveyenlerin aşırı koruyucu olup çocuğun isteklerinin çocuk tarafından beliritilmeden karşılanması veya ebeveynlerin ilgisiz olması da dil gelişimini olumsuz etkileyebilmektedir. Aynı zamanda, yetişkinin bebeğin kelimelerini artırmak için ısrarlı ve baskıcı tutumu da bebeğin ve çocuğun dil gelişimini olumsuz etkiler. Bir çalışmaya göre ise çocuğu ile beraber mırıldanan ve konuşan bir annenin çocuğu, bunları yapmayan bir annenin çocuğuna göre daha erken konuşmaya başladığı belirtilmektedir (Cole, Morgan; 1975).
Etkin bir şekilde dinleyebilen ve konuşabilen çocuk başkalarıyla ilişkilerinde başarılı olur. Etkin öğrenme yöntemleri geliştirebilir. Yaşına uygun dil becerileri geliştiremeyen çocuklar ise sosyal uyumsuzluk, yaşamında çevresiyle ilişkilerde çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalabilmektedir (Kaygılı, Koçyiğit ve Erbay, 2009).
PEKİ , GECİKMİŞ KONUŞMADA EBEVEYNİN EVDEKİ ROLÜ NEDİR???
Öncelikle çocuğun, dil ve konuşma alanında uzman tarafından dil ve konuşmaya ilişkin kapsamlı değerlendirmesinin yapılması ve gerekli desteğin çocuğa sağlanması gerekmektedir. Uzmanın yönlendirmesinin yanı sıra ebeveynlerin evde kolaylıkla uygulayabilecekleri stratejiler şunlardır (Tutkun,sf: 319)
*KENDİ KENDİNE KONUŞMA
Çocukla oyun sırasında ebeveyn kendi eylemlerini çocuğa anlatır. Bu şekilde eylem ve sözcük ilişkisinin kurulması sağlanır.
*PARALEL KONUŞMA
Ebeveyn çocuğun eylemleri hakkında konuşur ve çocuğun ilgisinin paylaşılmasını sağlar.
*GENİŞLETME
Çocuğun eksik kalan cümleleri yetişkinin kurduğu cümleye benzer şekilde söylenir. Böylelikle çocuğun, cümlenin bir kısmını kendiliğinden tekrar etmesi olasılığını arttırır.
*YORUM YAPARAK GENİŞLETME
Çocuğun cümlesine anlamsal bilgi ekleyen yorumları kapsar. Çocuğa düşüncesini bir üst yapı içinde nasıl kullanabileceği konusunda model olunmuş olunur.
Örnek:
Çocuk: ‘ Küp.’ der.
Ebeveyn: ‘Şimdi küpü alıp sepetin içine bıraktın.’ der.
*YENİDEN DÜZENLEME
Çocuğun cümlesi ebeveyn tarafından farklı türde bir cümleye genişletilmektedir.
Çocuk: ‘Su.’ der.
Ebeveyn: ‘Su içmek mi istiyorsun?’ der.
Bu şekilde soru cümlesine dönüştürülerek genişletilmiş olur.
Tülin ÇAĞLAR
ODYOLOJİ ve KONUŞMA BOZUKLUKLARI UZMANI
KAYNAKÇA:
Cole, C., & Morgan, J. (1975). Çocuk ve Gençlik Psikolojisi. İstanbul: M.E.B.
Engle, M. (1979). Family Influences On The Language Development of Young Children. Department of Psychology University of California.
DEMİRKAN BAYTAR, B.(2014). Dil gelişimi sorunlarının ortaya çıkışında bakıcının rolü (Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikoloji Anabilim Dalı, İstanbul
Kayılı, G., Koçyiğit S., & Erbay, E. (2010). Montessori Yönteminin 5-6 Yaş Çocuklarının Alıcı Dil Gelişimine Etkisinin İncelenmesi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 347-355.
Dağlı, O. (1993). Delayed speech in normal child (Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Batı Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Ankara
Seçer, Z., Dere, Z. ve Tutkun, C. Bilişsel ve Dil Gelişimi. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.